vasael.ir

به گزارش خبرگزاری وسائل درس خارج استاد رضائیان در تاریخ 25 آذر 96 برگزار شد آیا اقتضای اولیه این است که حکم بین عالم و جاهل مشترک باشدیا اینکه اقتضای حکم چیز دیگری است؟

خلاصه جلسه

آیا خود اقتضای اولیه حکم، ذات حکم نسبت به عالم و جاهل، جای سوال دارد یا خیر؟

مقام دوم مقام جعل حکم است آیا در اقتضای جعل حکم نکته ای نهفته است که باعث می شود این سوال پیش بیاید که آیا این جعل حکم نسبت به عالم و جاهل یکسان است؟

آیا در وصول حکم به مکلفین نکته ای نهفته است که ما می گوییم به خاطر خلل در وصول ما باید احکامی را اختصاص به عالم یا جاهل بدهیم؟

اقتضای فعل مکلف و اراده مکلف، آیا اراده و فعل مکلف خصوصیتی دارد که این خصوصیت منجر به این سوال می شود که آیا احکام بین عالم و جاهل مشترکند؟

یعنی مکانیسم به این شکل است که وقتی خود انسان را لحاظ می کنیم و شرابی که الان برای انسان موضوع فعل او قرار گرفته است نسبت این شراب و این انسان با آثار و نتایج کمالی که این خوردن شراب دارد وقتی سنجیده می شود اقتضای اصلی حکم است.

ملاحظه این سه در اختیار حکم کننده است او این لحاظ را انجام می دهد اما نسبت واقعی است یعنی نسبت بین آثار این خوردن با کمال مکلف یک نسبت ثابتی است. و این به دست حاکم نیست.

پس در مرحله اقتضای حکم فعل مکلف آثاری دارد که این آثار آثار خارجیه واقعیه است در اینجا دو نوع حکم داشتیم حکم تکلیفی و حکم وضعی، آیا در این مرحله این اقتضای خاصی دارد یا نه اقتضای حکم تکلیفی و حکم وضعی مال مرتبه جعل است اینجا تفاوتی به نسبت واقعیه خارجیه دیده نمی شود.

اصل بحث:

اللهم کن لولیک الحجة بن الحسن صلواتک علیه و علی آبائه فی هذه الساعه و فی کل ساعه ولیا و حافظا و قائدا و ناصرا و دلیلا و عینا حتی تسکنه ارضک طوعا و تمتعه فیها طویلا برحمتک یا ارحم الراحمین، سلامتی و تعجیل درظهور امام زمان علیه السلام و شادی روح نبی مکرم اسلام (ص) و امیر المومنین (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) و فاطمه معصومه (س) و امام و شهدا، سه تا صلوات عنایت بفرمایید: اللهم صل علی محمد و آل محمد وعجل فرجهم.

در بحث اشتراک احکام نسبت به عالم و جاهل صحبت می کردیم فروضی عرض شد و سوال ابتدایی مطرح شد و سوال این بود که چرا اصل اشتراک بین عالم و جاهل مطرح می شود؟

جهات تقسیمی این را بیان کردیم و بدین جت بود که ببینیم از کدامیک از این جهات این سوال پیش می آید؟

آیا خود اقتضای اولیه حکم، ذات حکم نسبت به عالم و جاهل، جای سوال دارد یا خیر؟

مثلا گفته شود شراب حرام است اقتضای حکم چیست؟

آیا نسبت به عالم و جاهل فرق می کند یا خیر؟

مقام دوم مقام جعل حکم است آیا در اقتضای جعل حکم نکته ای نهفته است که باعث می شود این سوال پیش بیاید که آیا این جعل حکم نسبت به عالم و جاهل یکسان است؟

مقام سوم:

آیا در وصول حکم به مکلفین نکته ای نهفته است که ما می گوییم به خاطر خلل در وصول ما باید احکامی را اختصاص به عالم یا جاهل بدهیم؟

مقام چهارم:

اقتضای فعل مکلف و اراده مکلف، آیا اراده و فعل مکلف خصوصیتی دارد که این خصوصیت منجر به این سوال می شود که آیا احکام بین عالم و جاهل مشترکند؟

توضیحات مراحل:

اما مرحله اول:

اقتضای حکم نسبت به عالم و جاهل آیا اقتضای خاصی دارد؟

برای پاسخ به این سوال باید ببینیم که اقتضاء و ذاتی حکم چیست؟

اقتضای ذاتی حکم چیزی جز نسبت واقعی بین رفتار مکلف با خود مکلف، آن فعلی که با مکلف نسبت پیدا می کند نیست و هم چنین مقایسه این دو با نتیجه و آثار کمالی فعل یا شی.

توضیح:

یعنی مکانیسم به این شکل است که وقتی خود انسان را لحاظ می کنیم و شرابی که الان برای انسان موضوع فعل او قرار گرفته است نسبت این شراب و این انسان با آثار و نتایج کمالی که این خوردن شراب دارد وقتی سنجیده می شود اقتضای اصلی حکم است.

ملاحظه این سه در اختیار حکم کننده است او این لحاظ را انجام می دهد اما نسبت واقعی است یعنی نسبت بین آثار این خوردن با کمال مکلف یک نسبت ثابتی است. و این به دست حاکم نیست.

پس در مرحله اقتضای حکم فعل مکلف آثاری دارد که این آثار آثار خارجیه واقعیه است در اینجا دو نوع حکم داشتیم حکم تکلیفی و حکم وضعی، آیا در این مرحله این اقتضای خاصی دارد یا نه اقتضای حکم تکلیفی و حکم وضعی مال مرتبه جعل است اینجا تفاوتی به نسبت واقعیه خارجیه دیده نمی شود.

اینجا مکلف نسبت به یک فعلی که انجام می دهد آیا نسبت به آثار آن فعل، علم و جهل او دخل و تصرف دارد یا خیر؟

در این مرحله نسبت با خارج نسبت واقعیه است شراب به عالم و جاهل هر دو اثر می کند.

اما مرتبه دوم مرتبه جعل حکم آیا در جعل جاعل و حاکم علم و جهل دخیل است یا خیر؟

جعل جاعل همان سه مرتبه سابق را لحاظ می کند اراده می کند و بیان می کند لحاظ مصلحت واقعیه جعل و اراده می کند و بیان می کند.

مثال:

پدر لحاظ می کند حالت جسمی بچه را با بستنی که بچه قصد خوردن دارد و با آثار آن لحاظ می کند و بعد می گوید نخور، در مرحله جعل پدر این لحاظ را اراده می کند تا موضوع حکم قرار گیرد و بعد بیان می کند و علم یا جهل فرزند در این لحاظ اول  تصرفی ندارد.

در مرتبه جعل و اراده چون بناست که همان را جعل کند به ظاهر تفاوتی ندارد مگر اینکه سببی در جعل دخالت کند و آن لحاظ چیز دیگری است یعنی در مرتبه جعل بیاید حاکم و شارع لحاظ یک امر اهم کند لحاظ تسهیل بکند آن لحاظ اولیه ای که او را به جعل می کشید اینجا به جعل نمی رسد.

مثال:

نماز مسافر که دو رکعتی است و طرف رفته در مسافرت و چهار رکعتی خوانده است چون نمی دانسته است اگر لحاظ اول بود می گفت این دو رکعت در سفر خاصیت دارد در مرتبه لحاظ، اما در موقع جعل در صورتی که طرف علم نداشته باشد همان چهار رکعتی از اول قبول است و اعاده نیاز ندارد.

این لحاظ در جعل می تواند دخالت داشته باشد اما نه به صورت اولیه، این دو لحاظ در صورتی اولی و به اقتضای اولی حکم نیست. یعنی اگر ما باشیم و اصل اولی جعل، اصل اولیه جعل به اقتضای لحاظ اولیه صورت می گیرد، اگر در جایی دلیلی داشته باشیم که مولا لحاظی داشته است که این را جعل نکرده است که اینجا با دلیل تفکیک می کنیم.

و الا اگر دلیل اولیه می دیدیم برای نماز، و اگر دلیل پیدا نمی کردیم که حضرت گفته مثلا اگر یادش نبود  چهار رکعت قبول است اقتضای اولیه این حکم همین چهار رکعت بوده است، در اینجا هم اقتضای جعل اشتراک بین عالم و جاهل است.

در اینجا سوالی مطرح می شود که شاید شارع مقدس لحاظی داشته است که حکم را مختص به عالم قرار بدهد؟

سوال در مرتبه جعل است که خود چند مرتبه دارد:

به ظاهر می تواند مختص باشد منتهی مختص بودن حالت ثانویه دارد، چرا در حالت اولیه نمی تواند باشد؟

برخی گفته اند دور می شود و باطل است. اما از باب اقتضای اولیه حکم گفته ایم اقتضای اولیه حکم این است که شراب آثار آن برای عالم و جاهل مشترک است.

می آید در مرتبه جعل و در مرتبه اول جعل یعنی لحاظ مشترک است مولا دارد همان فعل خارجی را می سنجد در عالم جعل، مرحله دوم که می خواهد اعتبار کند و جعل صورت گیرد اینجا ممکن است یک اعتبار همسان او داشته باشد یعنی ببیند مساله نماز را با حکم تسهیل بر عباد لحاظ کند و در مرحله جعل اقتضای اولیه را لحاظ نمی کند اقتضای ثانویه را لحاظ می کند.

مرحله سوم مرحله ابراز حکم است می شود این مرحله را با مرحله دوم یکی دانست اذا اراد الله بشی ان یقول له کن فیکون اینجا اذا اراد، ان یقول هم دارد اما در واقع برا ی خدای متعال  اراده و لحاط و بیان همه یکسان است در یک حقیقت بسیطی تحقق پیدا می کند اما در مورد نبی مکرم اسلام اینطور نیست.

اما در مرحله ابراز چیزی  را که اراده کرده است ابراز می کند اگر ما مرحله ابراز حکم را بگیریم که مرحله اثباتی و بیان حکم است این بیان حکم را هیچ وقت شارع مقدس مخالف جعل خود قرار نمی دهد منافی جعل خود قرار نمی دهد مولا اراده خود را ابراز می کند اشتراک عالم و جاهل ظاهرا در مرحله ابراز تصویر ندارد فرضی ندارد.

اما در مرحله وصول حکم و عمل مکلف قطعا در این مرحله عالم و جاهل با هم تفاوت دارد و جاهل به او حکم واصل نشده است و یا خودش نرفته است دنبال حکم.

از حیث وصول مرتبه ای هست که دو لحاظ در آن شده است:

1- آن چیزی که شارع مقدس وظیفه ارسال آن را دارد، هر امتی رسولی دارد اطلاق دارد  و حکم واصل شده است اما در مرحله بعد مرحله اقتضای جعل مکلف است.

2- مکلف خودش کوتاهی کرده است باید می رفته دنبال آن.

مرتبه آخر که مرتبه فعل مکلف است می شود مرتبه چهارم، این فعل مکلف است ممکن است یک فعل که دارای آثار وضعی خارجی است این آثار را فرد عالم و جاهل هر دو متوجه می شوند. اما در برخی موارد در احکام تکلیفی که با قصد همراه است این قصد در آثار فعل موثر است.

 ما آثار فعل مکلف را زیر مرتبه چهارم به آثار وضعی و  تکلیفی ، آثار دنیوی و اخروی تقسیم می کنیم اینجا فردی که نمی داند آثار وضعی بر او بار می شود آثار تکلیفی هم بر او بار می شود اما اگر در جنبه وصول کوتاهی نکرده باشد برخی از آثار از باب دلیل دیگری برداشته می شود یعنی آمده است ولی برداشته می شود.( رفع عن امتی) هست ولی برداشته می شود شاهد بر این نکته این است که اگر چیزی از اصل و اساس نسبت به جاهل نبود یعنی اگر احکام تا این مرحله جاهل را شامل نمی شد اساسا رفع این حکم معنی نداشت وجعل احادیثی مانند رفع لغو بود.  

السلام علیک یا ابا عبدالله و علی الارواح التی حلت بفنائک علیک منا سلام الله ابدا ما بقینا و بقی اللیل و النهار و لا جعله الله آخر العهد منی لزیارتکم السلام علی الحسین و علی علی ابن الحسین  و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسین.